چالشهای پیش روی امربه معروف ونهی ازمنکر

چهارشنبه 93/8/14

از شگفتی‌های بی‌نظیر محرم، خیزش خود جوش عموم مردم برای قرار گرفتن در مدار حضرت اباعبدالله علیه السلام است که محتشم در شعر معروف خود، به زیبایی آن را توصیف کرده است، مشعل فروزانی که منشاء بصیرت، عبرت و مقاومت بسیاری از مسلمانان شد. زور مداران نیرنگ باز اموی، عباسی و بعثی، وهابی و آمریکایی که خاموش کردن آن را خارج از توان خود یافتند، تلاش کردند آن را کمرنگ کنند و از اهداف عمیق فرهنگی اجتماعی و سیاسی و تربیتی تهی سازند.

اما بسیار بودند افراد بصیری که برای ابراز مودت به آن حضرت به تعظیم شعائر محرم و حضور در مجالس عزداری بسنده نکردند و در عصر خود با مقاومت در برابر تهدید و زندان و شکنجه طاغوت زندگیشان را حسینی ترسیم کردند و آنگاه که پرچم انقلاب اسلامی برافراشته شد با حضور در همه عرصه‌های خطر، تا پای جان به دفاع از آن پرداختند و برای تحقق مواضع، افکار و آرمان‌های امام (ع) و فلسفه قیام عاشورا  که فرمودند: الا ترون ان الحق لایعمل به و ان الباطل لایتناهی عنه... آیا نمی‌بینید که به حق عمل نمی‌شود؟ و از باطل نهی نمی‌گردد...؟! همه تلاششان را بکار گرفتند تا شاید بتوانند جامعه خود را آنگونه که امام (ع) می‌پسندند، بنا سازند. حضرت به بیان دیگری دلیل قیام خود را امر به معروف و نهی از منکر و حرکت در مسیر پیامبراکرم (ص) و امیرالمومنین (ع) می‌فرمایند.(1)

آنگونه که در آیه 104 سوره آل‌عمران امر شده است باید گروهی پیشگام شوند و مردم را به خیر و سپس به کارهای شناخته شده فرا بخوانند و از کارهای ناشناخته بازدارند، اینها همان رستگاران واقعی هستند.

اگر در مجالس ماه محرم اضافه بر عزاداری و اظهار مودت به معارف قرآن و عترت ، به فسلفه قیام حضرت اباعبدالله الحسین (ع) توجه شود و راه‌های تحقق آرمان‌های آن حضرت و اصلاح سبک زندگی (2) تبیین گردد به بیراهه نرفته‌ایم.

دانش و تجربه و عقل بشری، و قبل از آن تعالیم آسمانی و راهنمایی پیامبران موید اقدامات پیشگیرانه برای حفظ سلامت  روحانی و جسمانی انسان‌ها است تا گرفتار آسیب‌ها و بیماری‌ها نشوند و آرامش و امنیت را از دست ندهند.

در بسیاری از کشورها اینگونه است که از سرمایه‌گذاری‌های پیشگیرانه در نظام تعلیم و تربیت و تقویت حفاظت اجتماعی دریغ می‌کنند اما حاضرند چند برابر آن را برای توسعه پلیس و زندان‌ها و مقابله با اعتیاد و قاچاق مواد مخدر و فساد و فحشا و کنترل و دستگیری و نگهداری مجرمان و مراقبت خانواده‌های سرپرست از دست داده و"بزهکارپرور" و توسعه مراکز درمانی و خدمات مشاوره به آسیب‌دیدگان فرهنگی اجتماعی و رسیدگی به میلیون‌ها پرونده دعاوی در محاکم قضائی، هزینه کنند و در عین حال شاهد عدم توقف آن باشند.

در کشور ما با استفاده از آموزه‌های اسلامی و بهره‌گیری از فلسفه قیام حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع) و نهضت عاشورا و برای تحقق وظیفه خطیر دعوت به خیر، و امر به معروف و نهی از منکر، از سال‌ها قبل تلاش‌های خیرخواهانه‌ای صورت گرفته است اما قوام و دوام و سامان‌یافتگی این تلاش‌ها نیازمند «قانون» است تا ضمن تعریف ماهوی، به بیان حدود و کیفیت و شرایط اجرا بپردازد.

وضع قانون جامع و شفاف موجب ارائه تعریف واحد از موضوع و تقسیم وظایف بین مردم و دولت و نهادهای مردمی و قوای سه‌گانه و وحدت رویه انتظامی و قضائی و تعریف نظام ارزیابی و نظارتی می‌گردد و زمینه اقبال عمومی و مشارکت‌ همگانی را نیز فراهم می‌آورد. در این صورت نه تنها دغدغه‌ای برای برخورد سلیقه‌ای با این موضوع پیش نخواهد آمد که همین قانون اگر به درستی اجرا شود موجب احساس امنیت و آرامش خواهد گردید و سلامت اجتماعی و کاهش آسیب‌ها و جرائم را به دنبال خواهد آورد و هزینه‌های سرسام‌آور مقابله و نگهداشت مجرمان و "همسان‌پروری"آنان در زندان را کاهش خواهد داد و با بسیاری از آسیب‌ها مثل از هم پاشیدگی خانواده‌ها و آمار روز افزون طلاق مقابله خواهد کرد.

اقدام برای درخواست قانون‌گذاری در مورد امر به معروف و نهی از منکر به دلیل ضرورت تعریف ساز و کار اجرا بعهده قوه مجریه است و در سال‌های گذشته بارها از دولت درخواست گردید که لایحه آن را تهیه و به مجلس ارائه نماید. با توجه به تصریح اصل هشتم قانون اساسی در مورد تعیین شرایط، حدود و کیفیت اجرا توسط «قانون» و تاخیر غیرموجه قوه مجریه در 35 سال گذشته، مجلس شورای اسلامی ناگزیر گردید با همکاری ستاد احیاء، مبادرت به تهیه طرح در این زمینه نماید. این تقدّم شایسته تقدیر است و مجلس محترم را در فهرست گروه پیشگام قرار می‌دهد که در آیه شریفه 104 سوره آل‌عمران به آن تاکید شده است و این اقدام در آستانه ماه محرم و هفته امر به معروف و نهی از منکر الهام‌ بخش تاسی به سیره حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع) در اهتمام به حفاظت و بهداشت اجتماعی و فرهنگی از طریق این فریضه اسلامی است. چقدر پسندیده بود مبادرت به این «عمل صالح» از سوی قوه مجریه آغاز می‌شد و حضور «روحانی» دولت نیز در جامعه احساس می‌گردید.

محمل تراشی برای فتنه انگیزی و دامن زدن به ناامنی از سوی بدخواهان این ملت و نسبت دادن آن به نیروهای مومن و فریضه امر به معروف و نهی از منکر و فرستادن آتش تهیه برای «بحران‌سازی» از سوی رسانه‌هایی مثل بی‌بی‌سی و العربیه و وی اوای(که با حمایت بی‌دریغ خود از جنایتکار بزرگ تهاجم به غزه و جلادان کودک‌کش آنان در سوریه و عراق، رسوایی و بدنامی خود را به اوج رساندند) از روش‌های کهنه و نخ‌نمایی است که نمی‌تواند موجب فریب ملتی رشید گردد و نه تنها رجال «حقوق‌دان» که افراد عادی هم هیزمی برای آتش آنان تدارک نخواهند کرد.

 اکنون که مجلس شورای اسلامی پیشگام تهیه و تصویب این قانون شده است و مراحلی از کار را نیز پیش برده است، شایسته است حداکثر بهره‌گیری از ملاحظات و تجارب دستگاه‌های ذیربط خصوصا قوه قضائیه و مجریه و نیروی انتظامی و نهادهای فعال مردمی به عمل آید.

این طرح که در سه بخش مهم، وظایف مردم نسبت به مردم، مردم نسبت به دولت و دولت نسبت به مردم در دست بررسی است، نباید به معنای کاهش جنبه همگانی اجرای این فریضه تلقی شود. اینگونه نیست که عده‌ای آمر و عده‌ای مامور باشند. درامربه معروف ونهی ازمنکرقلبی وگفتاری ، همه مسئولیت دارند. به فرموده پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله): کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته (همه شما سرپرست و مسئول هستید و درباره زیردستان نیز مورد سئوال واقع می‌شوید.)

ازمسائلی که تاثیرفوق العاده ای درهمکاری ومشارکت عموم مردم دارد،"نحوه نگرش"به موضوعاست.واقعیت این است که درگذشته رسانه های مخالف ومعاند درتبلیغات سلبی خودنسبت به این فریضه و بزرگ‌نمایی اشکالات احتمالی در عرصه اقدام، یا نسبت دادن مسائل نادرست، بسیار گسترده‌تر از تبلیغ ایجابی نهادها و رسانه‌های موافق، ظاهر شدند.

از اقداماتی که برای همراهی افکار عمومی نسبت به این موضوع لازم است صورت پذیرد، تبیین آن و رفع برخی ابهام‌ها و شبهات است. بعنوان نمونه: انحصار منکر به یکی دو موضوع و غفلت از مصادیق دیگری که چه بسا مهم‌تر و دارای تاثیر اجتماعی بیشتر است و ترجیح  نهی از منکر بر امر به معروف و "دعوت به خیر"!، و مغایرت در رفتار وگفتارو سبک زندگی  برخی دولتمردان واحساس بی عدالتی، زمینه بی‌رغبتی در مشارکت عمومی را فراهم می‌سازد.

چه اشکالی دارد در رویکرد جدید، امر به معروف و نهی از منکر از دولت و مدیران دولتی آغاز شود آنجا که اقدام شایسته‌ای از جمله برخی از قانون‌ها معطل مانده‌اند و هنوز در مورد آنها اقدام نشده است! مثل قانون تسهیل ازدواج جوانان مصوب سال 84 مجلس شورای اسلامی که دولت قبلی و دولت فعلی آیین‌نامه آن را تصویب نکرده و همچنان آن را مسکوت گذاشته‌اند!( و لذا عوامل دیگری در جهت گسترش "تبرج"وتسهیل "طلاق"! فعال گردیده است!).

یا  مثل استدعای از مردم برای انصراف از دریافت یارانه‌ها. با اعلام جدی بودن حذف یارانه افراد متمکن و بکارگیری همه ظرفیت‌ها برای جلب اعتماد مردم، از رجال ارجمند حوزه‌های علمیه تا هزینه کردن نادرست اعتماد مردم به رسانه ملی! و سپس ادامه دادن پرداخت یارانه به افراد متمکنی که انصراف ندادند! و مجازات کسانی که با صداقت دست نیاز دولت را که به سویشان دراز شده بود فشردند وحذف یارانه آنها! ومنصرف کردن آنان ازرفتارمجددصادقانه بادولت !.

 ادعای "اعتدال" از یکسو و سپردن برخی مناصب به افراد موثردر فتنه 88 از سوی دیگر و.... ازمصادیق نیازدولت به امر به معروف و نهی ازمنکراست.

اکنون لازم است مجلس شورای اسلامی  در تنظیم قانون دردست بررسی وتصویب، کارکرد ستادها و نهادهای متصدی ساماندهی اجرای این فریضه و علل ناکارآمدی آنان را در همگانی کردن موضوع مورد ارزیابی و تحلیل قرار دهد تا بتواند انگیزه‌سازی برای مشارکت فراگیر رانیز تدبیر نماید.از جمله، ضرورت حمایت انتظامی و قضائی از آمران به معروف و ناهیان از منکر و تعریف سازمان و مرجع مشخص برای تولیت این فریضه الهی و اهتمام برای ارتقاء آگاهی‌های عمومی در این زمینه و ارائه آموزش‌های لازم و حتی خدمات مشاوره حقوقی و قضائی رایگان است.

براساس همین قانون شرائطی فراهم شودتا قوه‌قضائیه با تعریف شعب ویژه و آموزش قضات،   حضوروظهوری جدی‌تر و موثرتر از گذشته ارائه نماید. در گذشته وظایف قاضی و محتسب و داروغه تفکیک شده بود و هرکدام وظیفه خود را انجام می‌دادند. در تفکیک وظایف آنان ملاحظاتی وجود داشت که قابل تامل و بهره‌گیری است.

از عوامل موثر در همراهی افکار عمومی و همکاری و مشارکت همگانی،ضرورت معروف باقی ماندن معروف‌ها و منکر باقی‌ماندن منکرها است. آنچه که تکلیف شده است امر به معروف و نهی از منکر است نه امر به واجب و نهی از حرام. یعنی اگر مسئله‌ای در نگرش مردم مذموم بود نهی از آن کار دشواری نیست و اگر پسندیده و پذیرفته بود امر به آن سخت نیست و امر به معروف و نهی از منکر در شرایطی مطلوب و هموار، صورت می‌گیرد.

اما اگر در اثر غفلت، به تدریج برخی معروف‌ها منکر، و منکرها معروف تلقی شدند آیا شرایط برای امر به معروف و نهی از منکر آماده است یا اول باید جهاد دیگری صورت گیرد وفهم اجتماعی ازصورت و ماهیت مسائل یکسان گردد؟

وقتی اکثر رسانه‌های ما زنان مجرم و معتاد وفاسدو آدمکش را با چادر و مقنعه مشکی نشان می‌دادند و آقایان مجرم و جنایتکار و زورگیر ومتجاوزو آدمکش نیز در هیئت افراد مذهبی به تصویر کشیده می‌شوند و آیا دیگر چنین پوششی و چنین هیئتی معروف تلقی می‌شود که بتوان به آن امر کرد؟!

 وقتی در کنار دکه‌های مطبوعاتی می‌ایستی و به روی جلدروزنامه هاو مجلات نگاه می‌کنی،بسیاری ازآنها با شخصیت‌پردازی و درشت‌نمایی‌ها و "الگوسازی‌های معکوس" خود سبک زندگی غیرایرانی و غیراسلامی را ترویج می کنند، آن یکی نمادهای معروف را منکر، و این یکی نمادهای منکر را معروف قلمداد می‌کند و وزارت "فرهنگ" و "ارشاد" هم  وقتی هم مساعدت مالی می‌کند سهم بیشتری برای آنها کنار می‌گذارد چون محل مصرف سعه صدر را هم درست در «محدوده مرزبانی فرهنگی» به صواب می‌داند! مانندمحدوده ای که درواقعه "اُحُد"هم مورد تسامح واقع گردید! وشدآنچه شد!.

 یا در آن فیلم و این سریال، نادیده گرفتن حریم‌ها و عادی‌سازی اختلا‌ط های غیرضروری و نگاه‌های ممنوع، ارزش‌گذاری معکوس می‌شوند... اینها نمونه‌هایی کوچک از تغافل‌ها و تجاهل‌هایی هستند که معروف‌ها را منکر و منکرها را معروف قلمداد می‌کنند!.

توجه به ملاحظات آغازآیه 104سوره آل عمران مبنی برتقدم دعوت به خیروفعال شدن گروه پیشگام دراجرای این فریضه نیز، بسترمناسبی رابرای همراهی افکارعمومی ومشارکت فراگیرفراهم می نماید. براساس روایات اگرفراخوان عملی صورت گیردومردم شایستگیهای رفتاری وپایبندبودن گروه پیشگام به ارزشهای اخلاقی ودینی وعمل به خیرراببینندبیشتراقبال می کنند، ضمن اینکه دوام درعمل به خیرموجب فاصله گرفتن ازشرومنکرمیگرددوعملاکاربردنهی ازمنکررا به حداقل میرساند.(3)

قانون جدید میتواندملاحظات مربوط به همراهی افکارعمومی را به عنوان مقدمه لازم برای اجرای فریضتین مورد محاسبه قرار داده وبرای آن چاره‌اندیشی کند.

بدیهی است همه این ناهمواری‌ها را خداوند متعال می‌تواند به اراده‌ای و اشاره‌ای هموار سازد اما اینها را  پیش روی مدعیان مودت و محبت به خود و اولیا خود قرار داده است تا صداقت آنها را در ادعاهایشان بیازماید (4). و لذا به این مسئله  به عنوان یک جهاد بزرگ فرهنگی اجتماعی و زمینه عبور افتخارآمیز از آزمون‌های پیش رو می شودنگاه کرد.

اگرعلاوه برتعظیم شعائرمحرم برای تحقق آرمان حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع)  در جهت احیاء و فراگیر نمودن این فریضه که زمینه تحقق سائر فرائض رانیزفراهم می سازد،توفیق یابیم می‌توانیم مدعی «قدم صدق»ی باشیم که در زیارت عاشورا، دو بار ثبات قدم در آن را از خداوند مسئلت می‌کنیم.

پی‌نوشت‌ها:

1- قال الحسین (ع): انی لم اخرج اشرا و لابطرا و لامفسدا و لاظالما و انما خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدی صلی‌الله علیه و آله ارید ان آمر بالمعروف و انهی عن المنکر و اسیر بسیره جدی و ابی علی بن ابی طالب علیه‌السلام. مقتل خوارزمی جلد 1 صفحه 188.

2- اللهم اجعل محیای محیا محمد و آل محمد(ص)- زیارت عاشورا

3- قال الصادق(ع):کونوادعاه الناس الی انفسکم بغیرالسنتکم یعنی باعمالکم واخلاقکم وورعکم فان الناظرالیها یطلب المتابعه لکم.(شرح الکافی-جلد8-صفحه237)

ودرحدیثی دیگر:......ومن المداومه علی الخیرکراهیه الشرومن کراهیه الشرطاعه الناصح........(تحف العقول-صفحه15)

4- قرآن کریم: احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا آمنا و هم لایفتنون. و لقد فتنا الذین من قبلهم فلیعمن الله الذین صدقوا و لیعلمن الکاذبین. سوره عنکبوت آیه 2 و 3